آموزش کامل قوانین حقوق و دستمزد | همراه با مثال

کسانی که در رشته‌های امور مالی مشغول تحصیل می‌باشند و اطلاعات حسابداری را فرا می‌گیرند، یکی از انواع هزینه‌هایی را که با آن آشنا می‌شوند هزینه حقوق و دستمزد است و به تبع روش حسابداری و ثبت این هزینه را در دفاتر روزنامه و کل فرا خواهند گرفت. ولی باید توجه داشت بحث هزینه حقوق و دستمزد دارای مطالب زیادی می‌باشد که هر فرد حسابدار یا کسی که در واحد حقوق و دستمزد سازمان یا موسسه‌ای کار می‌کند نیاز به داشتن دانش تخصصی در این زمینه خواهد بود.

این اطلاعات را به صورت خلاصه می‌توان، شناخت سیستم‌های کلی حقوق و دستمزد، شناخت قوانین بیمه و مالیات و سایر موارد قانونی همچون اضافه کاری و مأموریت و تهیه اسناد و مدارک ثبت لیست‌های حقوق ودستمزد و سایر موارد نام برد که در ادامه با آنها بیشتر آشنا خواهیم شد.

سیستم حقوق و دستمزد چگونه باید باشد؟

یک سیستم حقوق و دستمزد باید به شکلی طراحی شود که اطلاعات لازم را به سرعت و به موقع جمع آوری و مبلغ صحیح قابل پرداخت به هر یک از کارکنان و دستگاه‌های مربوطه را محاسبه کند و در ضمن روشهای کنترلی مناسبی برای جلوگیری از پرداخت وجوه به شکل غیر قانونی به افراد سوء استفاده کننده را ایجاد نماید.باید اشاره کرد امروزه رایانه بخش عمده ای از محاسبات حقوق و دستمزد را در مدت زمان بسیار کوتاه انجام می‌دهد و لیکن رایانه یک ابزار در دست کاربران می‌باشد و داشتن اطلاعات در ارتباط با حقوق و دستمزد لازم و ضروری می نماید.

اجزا و عناصر سیستم حقوق و دستمزد کدامند؟

اجزا و عناصر تشکیل دهنده یک سیتم حقوق و دستمزد به طور کلی وبدون در نظر گرفتن این که این سیستم برای موسسه بازرگانی و خدماتی و یا تولیدی طراحی شده به شرح زیر می باشد:

• دایره ثبت کارگزینی
• دایره ثبت ورود و خروج پرسنل
• دایره حسابداری حقوق و دستمزد

وظیفه دایره کارگزینی چیست؟

واحد کارگزینی در هر موسسه وظیفه تهیه و تدوین دستورالعملها و آیین نامه های استخدامی پرسنل با رعایت و مد نظر قرار دادن قوانین کار و امور اجتماعی و سایر قوانین را بر عهده دارد و از طرفی وظایف دیگری در ارتباط با پرسنل همچون آموزش، نحوه استفاده از مرخصی و تعیین شرح وظایف، نقل و انتقال پرسنل به سایر بخش های موسسه و موارد مشابه را بر عهده دارد.

وظیفه دایره ثبت ورود و خروج پرسنل چیست؟

وظیفه این بخش جمع آوری اطلاعات مربوط به زمان انجام کار پرسنل و در واقع حضور و غیاب هر یک از کارکنان در موسسات و واحدها می‌باشد که به طرق و روشهای خاصی این کار صورت می‌پذیرد.

وظیفه دایره حسابداری حقوق و دستمزد چیست؟

این دایره وظیفه تهیه و تنظیم لیست حقوق و دستمزد و تعیین مبلغ ناخالص و خالص حقوق و دستمزد قابل پرداخت به هر یک از پرسنل را به عهده دارد در واقع اسناد و مدارک حقوق و دستمزد هر یک از پرسنل و کارکنان در این دایره نگهداری می‌شود توجه دارید که بحث حسابداری هزینه حقوق و دستمزد در این دایره مطرح می‌شود.

  آیا می دانید حقوق یا مزد مبنا چیست؟

حقوقی که با رعایت قانون کار برای کارگران رسمی و یا به وسیله ی عقد قرارداد که مخالف قانون کار نباشد(برای کارگران قراردادی) برای انجام یک ساعت کار یا تولید یک واحد محصول تعیین و به صورت ساعتی، روزانه، هفتگی و معمولا ماهانه پرداخت می‌شود را حقوق یا مزد مبنا می گویند.

اگر مزد کار بر اساس تعداد تولید و بدون در نظر گرفتن ساعت کارکرد پرداخت شود اصطلاحا به آن کارمزد گویند.

منظور از مزایای مستمر و غیر مستمر چیست؟

به طور یقین میدانید که ممکن است شاغل علاوه بر مزد مبنا یا حقوق اصلی،مبالغ دیگری را(نقدی یا غیر نقدی) به عنوان مزایا دریافت کند. بنابراین دریافت هر گونه وجه نقد یا غیر نقد علاوه بر مزد اصلی(مبنا) مزایای شغلی است. نمونه بارز این مزایا حق مسکن، خواروبار، حق جذب و سایر موارد مشابه می‌باشد. این مزایا می‌توانند مستمر و غیر مستمر باشند.

مزایای مستمر مزایایی می‌باشند که هرماهه کارگر دریافت می‌کند و مزایایی که دائمی نمی‌باشند و با توجه به شرایط، کارگر دریافت می‌کند را مزایای غیر مستمر می نامند.

نمونه بارز مزایای غیر مستمر حق ماموریت، پاداش و… می‌باشد.

مدت کار:

بر اساس ماده 51 قانون کار، ساعت کار عادی مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد به غیر از مواردی که در قانون مستثنی شده است با توجه به اینکه ساعت کار کارگران در شبانه روز نباید از 8 ساعت تجاوز نماید.

اضافه کاری چیست و چه شرایطی دارد؟ 

در شرایط عادی ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط ذیل مجاز خواهد بود.

الف) موافقت کارگر

ب)  پرداخت 40% اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی

ج) ساعت اضافی ارجاعی به کارگران نباید از 4 ساعت در روز تجاوز نماید مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین.

منظور از شب کاری و نوبت کاری چیست؟

کار روز کارهایی است که زمان انجام آن از ساعت 6 بامداد تا 22 می‌باشد و کار شب کارهایی است که زمان انجام آن بین 22 تا 6 بامداد قرار دارد.

کار مختلط:

کارهایی است که بخشی از ساعات انجام آن در روز و قسمتی از آن در شب واقع می‌شود.

کار نوبتی:

عبارت است از کاری که در طول ماه گردش داشته باشد به نحوی که نوبت های آن در صبح یا شب واقع شود.

باید بدانید برای هر ساعت کار در شب به غیر از کارگران نوبتی(نوبت کارشان در صبح یا عصر یا شب است). 35% اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می‌گیرد و اما طبق قانون، کارگران نوبت کاری اگر نوبت کارشان در صبح و عصر واقع شود 10% و چنانچه نوبت کارشان در صبح و عصر و شب قرار گیرد 15% و در صورتی که نوبت کارشان در صبح و شب و یا عصر و شب باشد 22.5% اضافه بر دستمزد عادی به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهند کرد.

تعطیلات و مرخصی ها

طبق ماده 62 قانون کار روز جمعه روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می‌باشد.

باید توجه داشت در امور مربوط به خدمات عمومی نظیر آب، برق، اتوبوسرانی و یا در کارگاه هایی که حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین،به طور مستمر روز دیگری برای تعطیل تعیین می‌شود همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود به هر حال تعطیل یک روز معین در هفته اجباری است.

کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می‌کنند در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه 40% اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.

مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه یک ماه است، سایر روزهای تعطیل جز ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند 5 هفته می‌باشد که استفاده از این مرخصی حتی الامکان در دو نوبت در پایان هر شش ماه کار صورت می‌گیرد باید بدانید برای کار کمتر از یک سال مرخصی به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود.

نحوه محاسبه حقوق و دستمزد در حسابداری

عیدی و پاداش  

عیدی و پاداش کارگران در پایان هر سال بر مبنای حقوق و دستمزد توسط هیات دولت تعیین می‌گردد . اما باید توجه داشت که به طور معمول در پایان هر فصل مبالغی به عنوان عیدی و پاداش به کارکنان پرداخت می‌شود و در ضمن باید بدانید که معمولا هیات مدیره موسسات برای پرداخت عیدی می‌توانند مبلغی بیش از حداقل تعیین شده از طرف هیئت دولت به کارگر پرداخت کند.

فوق العاده ماموریت:

ماموریت به مورد ی اطلاق می‌شود که کارمند برای انجام کار حداقل 50 کیلومتر از محل کارگاه اصلی دور شود و یا ناگزیر باشد حداقل یک شب در محل ماموریت توقف نماید.

فوق العاده ماموریت نباید کمتر از مزد ثابت یا مزد مبنای کارگران باشد همچنین کارفرما مکلف است وسیله یا هزینه رفت و برگشت آنها را تامین نماید.

کارفرما موظف است در زمان تهیه لیست حقوق و دستمزد مالیات متعلق را با توجه به ضریب جدول مالیاتی پس از کسر معافیتهای قانونی محاسبه نموده از حقوق کارگر و کارمند کسر و به حساب وزارت امور اقتصاد و دارایی واریز نماید.

باید بدانید مهلت پرداخت مالیات حقوق و دستمزد حداکثر یک ماه پس از تنظیم لیست حقوق و دستمزد خواهد بود و در صورت تأخیردر پرداخت آن جریمه دیر کرد به کارفرما تعلق می‌گیرد، بدین صورت که کارفرما مشمول جریمه‌ای معادل 20% مالیات پرداخت نشده می‌باشد. باید توجه داشت که کارفرما در مقابل انجام تخلف در وظایف مقرره مالیاتی خود مسئولیت تضامنی دارد.

کسورات قانونی

مبالغی را که کارفرما به نمایندگی از طرف سازمانهای مربوط بر اساس مصوبه های قانونی از دستمزد کارگران و کارکنان کسر و به سازمان های ذینفع پرداخت می‌ نماید، کسورات قانونی می گویند.

کسورات قانونی اساسی به طور کلی به شرح زیر می‌باشد:

• مالیات حقوق و دستمزد
• حق بیمه اجتماعی سهم کارگر
• بدهی کارگر به صندوق اجرا(اجرائیات)

دایره حسابداری حقوق و دستمزد چگونه عمل می‌نماید:

پس از اینکه اطلاعات حقوق و دستمزد پرسنل از جمله قرار دادهای کار، نرخ دستمزد، ساعات کار و سایر موارد از دایره کارگزینی به واحد حسابداری حقوق و دستمزد ارسال گردید.

اوقات کارکرد پرسنل و زمان کارکرد آنها و سایر اطلاعات مربوطه نیز از دایره ثبت اوقات کار به دایره حسابداری حقوق و دستمزد ارسال می‌شود که دایره حسابداری حقوق و دستمزد با لحاظ موارد قانونی ذکر شده در ارتباط با اضافه کاری و نوبت کار و غیره و تعیین کسورات مربوط از جمله بیمه، مالیات و غیره، اقدام به تهیه و تنظیم لیست حقوق و دستمزد می‌نماید و هزینه حقوق و مبلغ خالص پرداختنی به فرد را مشخص می‌نماید و سند حسابداری مربوطه را ثبت خواهد کرد.

لیست حقوق و دستمزد چیست و از آن چه استفاده ای می‌شود:

لیست حقوق و دستمزد فرمی است که از بخش ها و قسمت های متفاوت و مختلفی تشکیل شده است که هر قسمت با توجه به اطلاعات ارائه شده از کارگزینی و دایره ثبت ورود و خروج و با لحاظ قانون کار تکمیل می‌گردد. باید بدانید لیست حقوق و دستمزد به یک شکل ثابت نمی‌باشد بلکه قسمت های آن بر اساس فعالیت شرکت و نوع قرارداد های کار، کارکنان با کارفرما و موارد نیاز تهیه می‌گردد  و لیکن به طور کلی یک لیست حقوق و دستمزد معمولا دارای محل درج موارد زیر می‌باشد.

نام و نام خانوادگی پرسنل شاغل، دستمزد، اضافه کار،نوبت کاری، شب کاری، فوق العاده های حق اولاد، حق مسکن، حق خوار و بار، کمک های نقدی، حق ایاب و ذهاب، جمع حقوق و مزایا، ستون کسورات شامل حق بیمه های اجتماعی، مالیات، وام و سایر کسور و ستون مبلغ خالص پرداختنی.

منظور از کسورات صندوق اجرا(اجرائیات) چیست؟

اجرائیات به مبالغی اطلاق می‌شود که بر اساس حکم دادگاه یا مراجع قانونی یا قانون باید به وسیله کارفرما از حقوق کارگر کسر و به حساب صندوق اجرا واریز گردد.

بنابراین یکی از کسور حقوق و دستمزد بدهی کارگر به صندوق اجرا می‌تواند باشد.

برخی از مواردی که می‌تواند موجب صدور حکم دادگاه مبنی بر کسر مبلغی از حقوق کارگر شود به شرح زیر می‌باشد:

الف) عدم پرداخت بدهی توسط کارگر به اشخاص ثالث و ارائه شکایت طلبکار به دادگستری برای دریافت طلب خود.

ب) محکوم شدن کارگر به پرداخت جریمه یا غرامت به واسطه شکایت کارفرما به دلیل وارد آوردن خسارت به کارخانه یا سایر موارد توسط کارگر، البته باید توجه داشت بر اساس قانون اگر مبلغ مورد شکایت بیش از یک سوم حقوق ماهیانه کارگر باشد به موجب حکم دادگاه مبلغ فوق به صورت اقساط ماهانه از حقوق و دستمزد کسر و به حساب صندوق اجرا واریز می‌گردد.

آیا با کسور توافقی آشنایی دارید؟

مبالغی که طبق قرارداد بین کارگر و کارفرما و یا بر اساس توافق آنها در زمان تهیه لیست حقوق و دستمزد از حقوق کارگر یا کارمند کسر می‌شود را کسور توافقی می گویند که مهم ترین آنها را به صورت زیر می‌توان نام برد.

• اقساط وام مسکن
• بدهی به شرکت تعاونی
• اقساط وامهای ضروری
• مساعده
• پیش پرداخت حقوق

می دانید منظور از مساعده مبالغی است که به طور معمول قبل از پایان هر ماه به علت نیاز کارگران به آنان پرداخت می‌شود و در زمان تهیه لیست حقوق و دستمزد از حقوق آنها کسر می‌گردد، در واقع باید گفت مساعده پرداخت بخشی از حقوق است قبل از پایان ماه کاری و لیکن پیش پرداخت، پرداخت مبلغی است قبل از اینکه کاری انجام پذیرفته باشد. مثلا پرداخت وجه در ابتدای ماه به عنوان حقوق ماهیانه کارگر قبل از انجام کار پیش پرداخت محسوب می‌گردد. در هر حال در زمان تهیه لیست حقوق و دستمزد مبالغ پیش پرداخت و یا مساعده به عنوان کسورات از حقوق و دستمزد کسر می‌گردند.

در نهایت جمع کسورات از حقوق و دستمزد کسر و مبلغ خاص پرداختنی به هر فرد مشخص می‌شود.

حسابداری حقوق و دستمزد چگونه است؟

اشاره شد که لیست حقوق و دستمزد در واحد حسابداری تهیه و تنظیم می‌شود، در ادامه تکمیل چرخه حسابداری حقوق و دستمزد باید بدانید واحد حسابداری بر اساس اطلاعات مندرج در لیست حقوق و دستمزد اقدام به تهیه سند حسابداری حقوق و دستمزد می‌نمایند. بنابراین باید توجه داشته باشید که یکی از اسناد و مدارک مثبته ثبت سند هزینه حقوق، لیست حقوق و دستمزد است.

بنابراین برای ثبت سند حسابداری حقوق و دستمزد جمع کل حقوق و دستمزد به بدهکار حساب هزینه حقوق و دستمزد منظور و اقلامی که باید از حقوق و دستمزد کارگر یا کارگران کسر شود(مانند حق بیمه سهم کارگر، مالیات، وام و مساعده) به بستانکار حسابهای مربوطه منظور می‌شود و مبلغ مابه و التفاوت حساب بدهکار هزینه حقوق و حسابهای پرداختنی ذکر شده خالص حقوق و دستمزدی است که باید به کارگران پرداخت شود و به حساب حقوق و دستمزد پرداختنی منظور می‌ گردد .

به ثبت های هزینه حقوق در دفتر روزنامه که به صورت خلاصه می‌باشد توجه کنید:

حساب هزینه حقوق و دستمزد      ××

بیمه پرداختنی(سهم کارگر)         ××

مالیات حقوق و دستمزد پرداختنی   ××

وام                                           ××

مساعده                                    ××

حقوق پرداختنی                          ××